Not: Bu yazı 2012 yılında kaleme alınmıştır.
Dünyamız 19. Yüzyılın
sonundan bu yana hızlı bir şekilde ısınıyor. Bilindiği üzere, bu ısınmanın
sebebi atmosfere metan ve karbondioksit gazlarının salınımıyla oluşan sera
etkisi. Bu ısınmadan nasibini alan başlıca bölgeler arasında Arktik Bölgesi muhtelif
sebeplerden ötürü oldukça dikkat çekiyor.[1]
Bazı kaynaklara
göre Kuzey Buz Denizi’nin ortalama sıcaklığı Dünya ortalamasının iki katı hızla
artmakta[2] ve
NASA uydu fotoğraflarına göre günümüze kadar ortalama her on yılda dünya
buzullarının %9’u erimekte.[3]
Erimenin bu hızla devam etmesi halinde, 2060 ile 2080 yılları arasındaki bir yaz
mevsiminde, Kuzey Buz Denizi buzullardan
tamamen temizlenecek.[4]
Buzulların tamamen erimesinin 2030[5]
yılına denk geleceğini öngören kaynaklar da mevcut.
Yaz
buzullarının tam olarak ne zaman eriyeceği meçhul olsa da bir şey aşikâr ki o
da Arktik buzulları oldukça hızlı ve ivmeli bir şekilde erimekte. NASA’nın
resmi internet sitesinden alınmış[6]
aşağıdaki grafikte Arktik Bölgesinde Buzullarla kaplanan alanın Eylül ayı verileri
var. Eylül ayı, Arktik Bölgesinde buz ile kaplı alanların en dar olduğu dönem
olarak biliniyor. 2012 buz oranı; 1980’in yarısına düşerek, 3,4 milyon
metrekareye geriledi.[7]
Peki, bu erime bölgesel ve/veya küresel çapta hangi
sonuçlara gebe? Bu sonuçları maddeler halinde inceleyelim.
-
Küresel ölçekte su seviyeleri
yükselecek. Amerikan Ulusal Kar ve Buz Veri Merkezi verilerine göre[8]
Dünya’daki tüm buzulların erimesi halinde su seviyesinin küresel olarak 70
metre artması bekleniyor.
-
Global ekosistem alt üst olacak.
Buzullar tatlı su kaynakları oldukları için, erimeleri halinde okyanusların
tuzluluk oranını bozacak ve bazı canlı türlerinin yok olmasına sebep olacak.
Tuzluluk oranındaki değişim, okyanus sularının yoğunluklarını ve dolayısıyla
okyanus akıntılarının yönünü değiştirecek. Bu da Dünya’daki ısı dağılımını etkileyecek.
-
Bölgedeki buzların erimesi sonucu
bölgedeki habitat ve yerel kültürler yok olacak.
-
Kutuplardaki buzulların yok olması ile
beraber uzaya yansıtılan ışık miktarı azalacak. Bu da küresel ısınmayı
hızlandıracak.
Bütün
bu ekolojik endişelerin son dönemlerde yerlerini stratejik çıkarlara bırakmaya
başladığını görebiliyoruz. Zira ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nun 2008
yılında yayınladığı bir makaleye[9]
göre kanıtlanamamış küresel enerji rezervlerinin %24’ü kuzey buzullarının
altında yatıyor. Bu makaleye göre Arktik Bölgesi’nde 90 milyar varil petrol, 47
trilyon metreküp doğalgaz ve 45 milyar varile eşdeğer sıvı halde doğal gaz
bulunuyor.
Bu
kaynaklara sahip olabilmenin yanında, bir diğer stratejik çıkar ise buzulların
erimesi sebebiyle buzkıran ya da çifte zırhlı gemilerle dahi şimdiye kadar
ulaşılamayan alanlara ulaşılabilecek olunması ve bölgelerdeki doğal kaynakların
işletilmesinin mümkün hale gelmesi.
Arktika’daki
stratejik çıkarlar bununla da bitmiyor. Buzulların tamamen erimesi halinde
gemiler Asya, Avrupa ve Amerika arasında Panama ve Süveyş kanallarını veyahut
Malakka Boğazını kullanarak kat ettikleri günümüz klasik denizyollarına göre
yaklaşık %40 daha kısa olacak olan yeni denizyollarını kullanabilecekler.[10]
Büyük
ölçekli stratejik çıkarların cirit attığı Arktik Bölge’sinin paylaşımı
konusunda, Arktik Konseyi 8 Ülke ( Kanada, Rusya, Amerika, Danimarka, Norveç,
İsveç, Finlandiya ve İzlanda) mutabakata varabilmiş değil. Bu ülkeler arası
anlaşmazlıklar Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin 8. Maddesi
altında, yani “İç Sular” başlığı altında toplanıyor. Beş komşu devlet; Kanada,
Norveç, Rusya, ABD ve Danimarka karasularının genişletilmesini talep ediyor.[11][12][13][14]
İşte Arktiğin paylaşılamamasının başlıca nedeni burada yatıyor.
Küresel ısınmayla ortaya çıkan bu
jeopolitik durum, bölgede zaman zaman
tansiyonu yükseltiyor. Rusya’nın
“Arktika 2007” isimli keşif araştırması ile denizin 4300 metre altına Rus
Bayrağı dikmesi[15]
ile anlaşmazlıklar kızıştı. Rusya, bu keşif araştırmasını yaptıktan 1 ay sonra,
Eylül ayında, Rusya Tabii Kaynaklar Bakanlığı araştırılan bölgenin kıtasal
kabuğunun anakara ile bitişik olduğunu ve dolayısıyla Rusya karasuları içerisinde
bulunduğuna dair bir bildiri yayınladı.[16]
Bu bildiri üzerine Kanada Dış İşleri
Bakanı Peter MacKay, Orta Çağ’da yaşamadığımızı; dolayısıyla bayrak dikme
yarışına girmenin mantıksız olduğunu belirterek, bilakis bayrak dikilen
bölgenin Kanada’ya ait olduğunu söylemişti. Kriz, 25 Eylül günü Putin ve Kanada
Başbakanı Stephen Harper arasındaki telefon görüşmesi sonucunda çözülebilmişti.[17]
Bunların yanında Danimarka ve Kanada
arasındaki Hans Adaları sorunu[18][19] ve Rusya-Norveç arasındaki Barents Denizi
sorunu[20]
bir ölçüde halledilmiş olsa da ABD-Kanada arasındaki Beaufort Denizi’nin sınır
ve kaynaklarının paylaşımı meseleleri[21]
ve ABD-Rusya arasındaki Bering Denizi sınır sorunu Arktik’deki sınırdaş
devletlerarasındaki ihtilafı ve gerginliği gözler önüne seriyor.
Uluslar Arası Deniz Hukuku
Sözleşmesi’ne göre bölgedeki sahildar devletlerin 200 deniz millik alanda
Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) hakları mevcut. Yani başka bir deyişle, sahildar
devletler kıyılarından 200 deniz mili uzakta kalan çizginin berisindeki canlı
ve cansız ( petrol, kömür, doğalgaz) varlıklar üzerinde tasarruf hakkına sahip.
Fakat buzulların tamamen erimesi ile boşta kalan araziler tartışma konusu. [22]
Bölgedeki
stratejik çıkarların paylaşımında sahildar devletler dışında da aktörler mevcut.
AB ve Çin, Kanada’nın kuzeyindeki kuzey-batı geçidini oluşturan boğazların açık
denizlere çıkıyor olmasından dolayı uluslararası sayılarak geçişlerin serbest
bırakılmasını talep ediyor.[23]
Eğer bu talepleri gerçekleşirse, Kanada bölgede ekonomik faaliyetlerine devam
edebilecek yalnız boğazları kapatma hakkına sahip olamayacak.
Diğer taraftan Kanada ise, bu
boğazların kendi iç suları olduğunu iddia ediyor ve buralardan serbest geçişin
mümkün olamayacağını söylüyor.[24]
Bununla
beraber AB ve Çin’in bu bölgedeki siyasete azami ölçüde müdahil olma çabaları dikkat
çekiyor. AB, bünyesine İzlanda’yı alarak, Arktik Konseyi’nde kalıcı gözlemci
üye olmak istiyor. AB’nin daha evvelki kalıcı gözlemci olma sürecinin önünü
Kanada tıkamıştı.[25]
Çin
de boş durmuyor, kalıcı gözlemci statüsünü elde etmek istiyor.[26]
Bunun için İzlanda ve İsveç ile yakın ilişkiler kurma girişiminde.[27][28]
Çin’in bölgeye müdahil olma çabasının altında yatan sebep, Avrupa’ya ve
Amerika’ya giden deniz yollarının Arktika üzerinden kısalacak olması. Bu
değişimden Çin’in yıllık 60-120 milyar dolarlık bir tasarrufta bulunması
bekleniyor.[29]
Bununla beraber, Çin’in bölgedeki enerji kaynaklarına ulaşmayı istediğini
tahmin etmek çok da zor olmasa gerek.
Küresel
ısınma ile bölgedeki buzulların erimesi, bölgede ulaşım ve madenlerin işlenmesini
kolaylaştırıyor ki bu durum Arktika’nın jeopolitik ehemmiyetini arttırıyor.
Bölgedeki devletlerarasındaki anlaşmazlıklar henüz tam olarak çözülememişken,
Çin ve AB’nin olası bir Arktika paylaşımında pay sahibi olma istekleri,
bölgedeki durumu daha da kızıştırıyor. Arktik Konseyi üye 5 ülkenin sınırlarını
kuzeye doğru genişletme arzusu, ileride bölgede bir silahlanma yarışına yol
açabilir, ve asimetrik bir güç dağılımı olması durumunda, enerji savaşlarının
yeni rotası Arktika olabilir.
[1]
http://www.scientificamerican.com/slideshow.cfm?id=top-10-places-already-affected-by-climate-change
[3]
http://climate.nasa.gov/keyIndicators/index.cfm#seaIce
[4]
http://www.nature.com/ngeo/journal/v2/n5/full/ngeo467.html
[5]
http://news.nationalgeographic.com/news/2009/10/091015-arctic-ice-free-gone-global-warming.html
[6]
http://climate.nasa.gov/keyIndicators/index.cfm#seaIce
[7]
http://www.todayszaman.com/news-292911-arctic-ice-shrinks-to-all-time-low-half-1980-size.html
[9] http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3049/
[10] http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1261764&title=yorum-didier-billion-arktik-yeni-petrol-savaslarinin-ussu&haberSayfa=0
[11] http://www.thecanadvocate.com/2009/12/10/canadas-legal-claims-to-the-arctic/
[12] http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/newsnight/9483790.stm
[13] http://en.rian.ru/russia/20101113/161323182.html
[14] http://www.voanews.com/content/arctic-warming-means-challenges-clinton-says/1146413.html
[15] http://www.guardian.co.uk/world/2007/aug/02/russia.arctic
[16] http://business.highbeam.com/407705/article-1G1-168889733/lomonosov-ridge-mendeleyev-elevation-part-russia-shelf
[17] http://www.cfr.org/canada/conversation-stephen-harper-rush-transcript-federal-news-service/p14315
[18] http://byers.typepad.com/arctic/2009/02/hans-island-denmark-responds.html
[19] http://news.nationalpost.com/2012/04/11/new-proposal-would-see-hans-island-split-equally-between-canada-and-denmark/
[20] http://www.bbc.co.uk/news/business-13686049
[21] http://www.ctvnews.ca/u-s-moving-to-claim-parts-of-beaufort-sea-1.262906
[22]
Vardaryıldız, S. (2012, Haziran). Analist,
16, 42-45
[23] http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/11/05/AR2006110500286.html
[24] http://www2.canada.com/topics/news/features/arcticambitions/story.html?id=de0a569c-1ec6-478c-9fd0-a45622e2fe9a
[25] http://euobserver.com/885/28043
[26] http://www.cbc.ca/news/canada/north/story/2012/02/01/north-china-arctic-pm.html
[27] http://www.reuters.com/article/2012/04/20/us-china-europe-idUSBRE83J0M920120420
[28] http://www.thelocal.se/40464/20120425/
[29]
Vardaryıldız, S. (2012, Haziran). Analist,
16, 42-45
No comments:
Post a Comment